تاریخچه‌ی چارت سازمانی چیست. اولین چارت سازمانی مدرن توسط رئیس‌کل راه‌آهن به نام دانیل مک کالوم (Daniel McCallum) در سال ۱۸۵۵ طراحی شد. مک کالوم با کمک یک طراح و یک مهندس عمران به نام جورج هولت هنشاو (George Holt Henshaw)، نموداری ایجاد کرد که چارت سازمانی راه‌آهنی در شمال شرقی ایالات متحده ـ را نشان می‌داد.
بیش از ۵۰ سال بعد، اصطلاح «چارت سازمانی» رایج شد. یکی از مهندسان مشاور معروف به نام ویلارد سی. برینتون (Willard C. Brinton) مدت‌ها بعد در سال ۱۹۱۴ در کتاب درسی خود با عنوان «روش‌های ترسیمی برای ارائه‌ی اطلاعات» از آن استفاده کرد. وی بیان کرد که چارتهای سازمانی چقدر ارزشمند هستند و باید از آنها بیشتر استفاده کرد. در دهه‌ی ۱۹۲۰، چارتهای سازمانی کاربردی شدند و به‌طور گسترده بین مهندسان مورد استفاده قرار گرفتند و اینگونه راه خود را در دنیای تجارت باز کردند.
در دهه‌ی ۱۹۶۰، چارتهای سازمانی، «ارگانیگرام» (Organigram) و «ارگانوگرام» (Organogram) نامیده می‌شدند. یک نمودار مرتبط یا یک نمودار سازمانی «ارگانیگراف» (Organigraph) نام دارد که نسبت به چارت سازمانی، کمتر خطی است و هدف متفاوتی با چارتهای سازمانی دارد.
انواع چارت سازمانی
در این بخش انواع نمودار سازمانی را به طور کامل بررسی می‌کنیم. ساختار چارت سازمانی مهم است. شما می‌توانید بسته به مقیاس شرکت و میزان کارایی یک چارت سازمانی از ساختارهای مختلفی استفاده کنید. در اینجا برخی از انواع چارت سازمانی که امروزه توسط صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند، آورده شده است.
۱. سلسله‌مراتبی (Hierarchical)
نمودار سلسله‌مراتبی، یکی از محبوب‌ترین انواع نمودار سازمانی است. کارکنان در این چارت سازمانی گروه‌بندی می‌شوند و تنها یک مقام مافوق دارند. سه عامل وجود دارد که گروه‌بندی ساختار سلسله‌مراتبی را تشکیل می‌دهد:
- عملکرد کارکنان: به‌خصوص در شرکت های بزرگ، نقش‌های مختلفی ممکن است وجود داشته باشد. ایجاد گروه بر مبنای عملکرد آنها یکی از عوامل استفاده از نمودار سلسله‌مراتبی است؛
- محل سکونت: شرکت‌های بزرگ اغلب کارمندان خود را بر مبنای مکان آنها گروه‌بندی می‌کنند. اگر شرکت داخلی باشد، گروه‌بندی ممکن است بر اساس منطقه باشد و اگر بین المللی باشد، بر اساس هر کشور است؛
- محصولات: اگر شرکت دارای محصولات یا خدمات مختلفی باشد، کارکنان اغلب با توجه به نوع محصول یا خدمات گروه‌بندی می‌شوند.
۲. چارت سازمانی ماتریسی (Matrix)
نمودار ماتریسی یکی دیگر از انواع نمودار سازمانی است که تفاوت بسیار زیادی با نمودار سلسله‌مراتبی دارد زیرا ارتباطات در این چارت سازمانی در یک شبکه تنظیم شده است. ساختارهایی از این قبیل باعث می‌شوند کارکنانی که مهارت‌های مشابهی دارند در پروژه‌ها با هم همکاری کنند، که منجر به گزارش‌دهی به بسیاری از مدیران می‌شود.
یک نمونه چارت سازمانی ماتریسی در جاهایی می‌توان مشاهده کرد که پرسنل در حال انجام کار مهندسی هستند و مستقیما به مدیر خود گزارش دهند. با این حال، ممکن است برای کار در پروژه‌های دیگر هم منصوب شوند و شاید مجبور باشند به مدیران پروژه نیز گزارش دهند. داشتن این نوع چارت سازمانی باعث می شود مهندسان به چندین مدیر گزارش دهند.
۳. افقی (Horizontal)
نمودار افقی، یکی دیگر از انواع نمودار سازمانی است. استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک اغلب از ساختارهای افقی یا یکدست برای چارت سازمانی خود استفاده می‌کنند. نکته‌ی اصلی این چارت سازمانی، حذف بیشتر نقش‌ها در مدیریت میانی و ایجاد استقلال بیشتر کارکنان در تصمیم‌گیری است. این نوع چارت سازمانی برای مشاغل کوچک نتیجه‌ی خوبی دارد و نمی‌تواند در شرکت‌های بزرگ با کارمندان و پروژه‌های زیاد استفاده شود.
۴. چارت سازمانی شبکه‌ای (Network)
نمودار شبکه‌ای، یکی از انواع نمودار سازمانی است. ساختار شبکه‌ای در چارت سازمانی به این دلیل می‌تواند مفید باشد که روابط داخلی و خارجی بین مدیریت میانی و رده‌های بالا را ترسیم می‌کند. ساختارهایی از این قبیل، سلسله‌مراتبی نیستند، اما می‌توانند غیرمتمرکزتر و انعطاف‌پذیرتر از سایر ساختارها عمل کنند.
نمودارهای شبکه‌ای می‌توانند پیچیده‌تر از سایر نمودارها باشند. با این حال، اگر می‌خواهید ساختار پیشرفته‌ای با ارتباطات مشخص داشته باشید که اتصال بین همکاران را برقرار کند و کنترل بیشتری بر جریان تصمیم‌گیری داشته باشد، می‌توانید از این چارت سازمانی استفاده کنید.
۵. چارت سازمانی تقسیمی (Divisional)
چارت تقسیمی از دیگر انواع نمودار سازمانی است. شرکت‌های دارای ساختار تقسیمی، جریان عملیاتی مستقلی در سازمان خود دارند. این ویژگی، یک مزیت خوب محسوب می‌شود، زیرا در صورت عدم موفقیت یک بخش، سایر بخش‌ها تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. با این حال، تفکیک عملکردهای تخصصی در یک سازمان می‌تواند باعث ناکارآمدی عملیاتی شود و ممکن است در زمان حسابرسی، مالیات بر این نوع ساختار زیاد باشد.
چنین ساختاری تقسیم‌بندی متناسب با هر بخش را دارد، چه بر اساس محصولات و چه بر اساس مکان. هر نمودار، منابع و عملکردهای مهم برای پشتیبانی از خط محصول و موقعیت مکانی سازمان را شامل می‌شود.
۶. خطی (Line Organizational)
ساختار خطی، دارای ساده‌ترین ساختار در بین انواع نمودار سازمانی است؛ آن‌هم به‌دلیل جریان از بالا تا پایین آن. این ساختار سازمانی هیچ خدماتی از نظر تخصص و پشتیبانی ندارد. سازمانی که از نمودار سازمانی خطی استفاده می‌کند، می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های خود مستقل‌تر باشد. مسئولان هر خط هم سلسله‌مراتب فرماندهی را در هر بخش کنترل می‌کنند. چنین ساختارهایی برای ایجاد ثبات در سازمان بسیار معروف هستند زیرا ارتباطات مؤثری را ایجاد می‌کنند.
۷. چارت سازمانی تیم‌محور (Team-Based)
ساختار تیم‌محور یکی دیگر از انواع نمودار سازمانی است و متشکل از تیم‌های مختلفی‌ست که در راستای هدف مشترکی برای شرکت به‌طور همزمان طبق وظایف خود سخت کار می‌کنند. این تیم‌‌ها، حالت سلسله‌مراتبی را کاهش داده‌اند و به دلیل ساختارشان از نظر مواردی مانند تصمیم‌گیری، کار تیمی و جنبه‌های حل مسئله‌ای، انعطاف‌پذیرتر هستند.
استفاده از چنین ساختارهایی برای چارتهای سازمانی، روشی مدرن برای اداره یک کسب‌وکار است. این ساختارها به جهات مختلفی مفید واقع شدند و به تغییر بسیاری از صنایع کمک کردند. پذیرش جهانی‌شدن توسط شرکت‌ها به همه‌ی صنایع این امکان را داده است که کالاها و خدمات باکیفیت را در سراسر جهان با همکاری هم تولید کنند.
